El-Harizmi (Harezmi)

El-Harizmi (Harezmi)

align=>

Ebu Abdullah Muhammed İbn Musa el-Harizmi, Aral denizinin güneyindeki Harezm (Hive)'de doğmuştur. Ailesinin Bağdat'ın güneyinde bir yere göç ettikleri gerçeği dışında, yaşamının ilk devreleri hakkında çok az şey bilinmektedir. Doğumu ve ölümünün kesin tarihleri de bilinmemektedir, fakat 813-833 arasında el-Memun hakimiyeti altında geliştiği ve büyük olasılıkla MS. 840 civarında öldüğü belirlenmiştir.

Harizmi bir matematikçi, astronom ve coğrafyacıdır. Belki de o yaşamış olan en büyük matematikçilerden biridir, çünkü, gerçekten matematiğin birkaç dalının ve temel kavramlarının kurucusudur. Philip Hitti'nin deyişiyle, o, matematiksel düşünceyi herhangi bir diğer ortaçağ yazarından çok daha geniş ölçüde etkilemiştir. Cebir üzerine eseri, konuyu sadece sistematik bir şekilde başlatmasıyla değil, aynı zamanda onun cebirin babası olarak saptayan lineer (doğrusal) ve iki bilinmeyenli denklemlerin analitik çözümünü verme derecesinde geliştirmesi dolayısıyla da göze çarpmaktadır. Bilinen adıyla 'algebra' kelimesi ünlü kitabı El-Cebir ve'l-Mukabele'den türetilmiştir. Onun aritmetik bilgisi Yunan ve Hint bilgisinin bir sentezini yapmakta ve de onun matematiğe ve bilime kendi esaslı katkılarını içermektedir. Sıfırın kullanımını açıklamasıyla, Araplar tarafından esas önemde olan rakamlar geliştirilmiştir. Benzer şekilde, ondalık sistemi geliştirdi, böylece de tüm sayılar sistemini onun adıyla anılan 'logaritma' ya da 'algoritma'yı geliştirdi. Hint Numaralama Sistemini (bugün genellikle Arap rakamları olarak bilinir) tanıtmasına ilaveten, kesirlerle işlemler dahil, bir çok aritmetik yöntemi uzun uzadıya geliştirmiştir. Numaralama (rakamlar) sisteminin Araplara ve sonra da Avrupa'ya onun Avrupa dillerine yapılan tercümeleri aracılığı ile ilk defa tanıtılması onun eserleri aracılığıyladır. Tanjant fonksiyonlarına dış değerlerinin büyük olasılıkla Maslama tarafından bulunduğu trigonometrik tabloları ayrıntılı olarak geliştirmiştir. Aynı zamanda, tuhaf bölümlerin geometrik sunumunu da mükemmelleştirmiş ve pratik olarak onu farklılaşma kavramına götüren iki hatanın hesabını geliştirmiştir. Aynı zamanda, Memun el-Reşid'in talimatıyla, dünyanın hacmini ve çevresini ölçmeyi amaçlayan derece ölçümlerine de iştirak ettiği aktarılmaktadır. Onun tarafından astronomik tabloların geliştirilmesi, üzerine bir de kitap yazdığı astronomi bilimine önemli bir katkıdır. Harizmi'nin coğrafyaya katkısı da dikkate değerdir. Coğrafyada sadece Batlamyos'un görüşlerini tetkik etmemiş, aynı zamanda, onun dünya haritasında olduğu gibi onları ayrıntılı olarak düzeltmiştir. Onun diğer katkıları saatler, güneş saatleri ve usturlaplar ile ilgili özgün eserlerini içermektedir.

Kitaplarının birkaçı 12'nci yüzyıl başlarında Latince'ye tercüme edilmiştir. Aslında, aritmetik üzerine kitabı, Kitabü'l-Cem'e vel-Ta freek bil Hisab'ül-Hindi'nin Arapçası kaybolmuştur, fakat Latince bir tercümesi günümüze ulaşmıştır. Cebir üzerine kitabı, El-Makala fi Hisab'ül-Cebir ve'l-Mukabele de 12'nci yüzyılda Latince'ye tercüme edilmiştir, ve Batı'ya "o zamana dek bilinmeyen" bu yeni bilimi tanıtan bu tercüme olmuştur. Onun astronomi ile ilgili tabloları da Avrupa dillerine ve daha sonra da Çince'ye çevrilmiştir. Kitabü's-Sureti'l-Arz başlıklı atlası da haritalarıyla birlikte tercüme edilmiştir. Buna ilaveten, Yahudi takvimi üzerine, İstihrac Tarih'ül-Yahud isimli bir kitap ve usturlap üzerine iki kitap yazmıştır. Aynı zamanda Kitabü'l-Tarih'i ve güneş saatleri üzerine olan kitabı Kitabü'r-Ruhame'i de yazmıştır, fakat bunların her ikisi de kaybolmuştur.

Harizmi'nin genel olarak bilimin gelişimine özellikle de matematiğe, astronomiye ve coğrafyaya etkisi tarihte iyi bir yere yerleşmiştir. Kitaplarının bir çoğu kolaylıkla çok sayıda diğer dillere tercüme edilmiştir, ve aslında, 16'ncı yüzyıla kadar üniversite ders kitaplarını teşkil etmiştir. Onun yaklaşımı sistematik ve mantığa dayalı idi ve sadece çeşitli bilim dalları ve özellikle matematik üzerinde o zaman hüküm süren bilgileri bir araya getirmemiş, aynı zamanda bunları kendi özgün katkıları ile de zenginleştirmiştir. O zamandan beri yüzyıllar boyunca üstün bir şöhrete sahip olduğundan şüphe yoktur.
Top